مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این که اخیرا این سازمان پیگیری‌هایی را برای ممنوع کردن کلی استفاده از ابزارآلات مخرب مانند ترال و منوفیلامنت انجام داده است، گفت: در راستای پیگیری‌های فراکسیون محترم محیط‌زیست مجلس در ارتباط با توقف کامل صید مخرب ترال، حسب دستور اکید رئیس‌جمهور، سازمان محیط‌زیست در راستای اجرای ممنوعیت کامل انواع ترال صنعتی، مکاتبات لازم را با ادارات کل استان‌های ساحلی جنوبی و سازمان شیلات ایران و همچنین دادستانی کل انجام داده و مراتب را به آنها ابلاغ کرده است.
با وجود این که صید آبزیان یکی از روش‌های اشتغالزایی و رونق اقتصادی در سواحل شمال و جنوب کشور محسوب می‌شود، اما اگر فعالیت‌های صیادی به صورت پایدار انجام نشود و صیادان چه به صورت انفرادی و چه گروهی، روش‌های مناسب صید را در پیش نگیرند، فعالیت‌های صیادی می‌تواند باعث تهدید جمعیت گونه‌های در معرض انقراض در پهنه‌های آبی کشور شود؛ مساله‌ای که در بلندمدت اکوسیستم‌های دریایی را با چالش‌هایی جدی مواجه می‌کند و می‌تواند در آینده تداوم فعالیت‌های صیادی را نیز به خطر بیندازد.
این در حالی است که در سال‌های اخیر، رواج برخی روش‌های مخرب صید مانند ترال، پرساین، منوفیلامنت و گوشگیر کف که در آنها آبزیان به صورت انبوه و غیرانتخابی صید می‌شوند، بیش از پیش به جمعیت گونه‌های دریایی کشور و اکوسیستم‌های وابسته به آنها نظیر آبسنگ‌های مرجانی و اجتماعات بسترزی آسیب وارد کرده است. حال آن که در روش‌های سنتی صید مثل استفاده از قلاب، تورهای گوشگیر معمولی و تورهای لانگ‌لاین، صید ضمنی یا اصطلاحا دورریز صید کمتر اتفاق می‌افتد و در نتیجه، آسیب کمتری هم به جمعیت آبزیان وارد می‌شود.
البته متاسفانه در چند سال گذشته با تشدید مشکلات اقتصادی و رواج بیکاری در استان‌های جنوبی کشور، عده زیادی را به انجام فعالیت‌های غیرمجاز صیادی سوق داده است؛ به نحوی که برخی افراد بدون داشتن مجوز صید، با شناورهای خود به دل دریا می‌زنند و هرچه را که گیرشان بیاید، صید می‌کنند. این در حالی است که اغلب شناورهای غیرمجاز معمولا به صید گونه‌های در معرض انقراض نظیر شاه‌میگو، ماهی یال‌اسبی، حلوای سفید، کوسه‌ماهیان و برخی انواع نهنگ می‌پردازند؛ گونه‌هایی که همگی در فهرست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند.
ترال؛ مخرب‌ترین روش صید که فعلا متوقف است
در این میان شکی نیست که صید ترال، مخرب‌ترین شیوه صیادی محسوب می‌شود که در آن تورهای بسیار بزرگ در کف دریا پهن می‌شود و در هر مرتبه پهن و جمع کردن این تورها، ده‌ها تن از انواع گونه‌های آبزی صید می‌شوند. ترال در آب‌های جنوب ایران عمدتا با هدف صید ماهی یال‌اسبی انجام می‌شود، اما بخش اعظم آبزیانی که در این روش به تور می‌افتند، مربوط به صید ضمنی یا همان صید جانبی هستند. به عبارت دیگر، صید ترال باعث می شود که علاوه بر گونه‌های هدف، اجتماعات مربوط به سایر گونه‌های آبزی نیز در یک محدوده وسیع از پهنه‌های آبی نابود شود.
البته خوشبختانه از مهر ۹۹، با تصویب فراکسیون محیط‌زیست مجلس و دستور رئیس‌جمهور، صید ترال به مدت دو سال متوقف شده است و با وجود این که این مهلت دوساله چند ماهی است که به پایان رسیده، اما هنوز هم با نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست، ممنوعیت صید ترال در سراسر کشور ادامه دارد. البته با توجه به این که این مصوبه، یک دستورالعمل موقت است، نه یک قانون دائمی، همچنان نگرانی‌هایی از احتمال صدور مجوز مجدد برای صید ترال وجود دارد؛ صیدی که نه‌تنها جمعیت گونه‌های آبزیان بخصوص در دریای عمان را تهدید می‌کند، بلکه کسب درآمد را نیز برای بسیاری از صیادان سنتی دشوار می‌سازد.
در همین راستا درباره آخرین وضعیت حفاظت از گونه‌های دریایی در معرض انقراض کشور، مقابله با صید ترال و سایر روش‌های مخرب صید، جلوگیری از صید گونه‌های غیرمجاز بخصوص مقابله با صید کوسه‌ماهیان و قاچاق باله کوسه، حفاظت از لاک‌پشت‌های دریایی به عنوان یکی از گونه‌های در معرض خطر در پهنه‌های آبی جنوب ایران و همچنین آموزش جوامع محلی استان‌های جنوبی درباره روش‌های صید پایدار و راهکارهای حفظ آبزیان در حال انقراض، با محمد طالبی متین، مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت‌وگو کرده‌ایم.
مهمترین گونه‌های دریایی در معرض انقراض در ایران
طالبی متین در ابتدای اظهارات خود درباره مهمترین گونه‌های دریایی در معرض خطر در آب‌های شمال و جنوب کشور به خبرنگار ایلنا گفت: اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) دستورالعمل‌های مخصوصی را برای تعیین وضعیت حفاظتی گونه‌ها دارد که براساس آنها بعضی گونه‌ها را به عنوان گونه‌های در حال انقراض در فهرست قرمز (Red List) قرار می‌دهد. همچنین در سطح ملی نیز براساس مصوبه ۱۶۸ شورای عالی حفاظت محیط‌زیست و مطابق قانون شکار و صید، به منظور حفاظت از تنوع زیستی زیست‌بوم‌های دریایی و مدیریت پایدار آنها، گروه‌های مختلف آبزیان از جمله کوسه‌ماهیان، سفره‌ماهیان، پستانداران دریایی، مرجان‌ها و برخی گونه‌های بی‌مهرگان و ماهی‌ها در طبقه‌بندی‌های حفاظتی مورد نظر پیشنهاد شده‌اند.
وی افزود: در حال حاضر از جمله مهمترین گونه‌های آبزیان در پهنه‌های آبی شمال و جنوب کشور که ذخایر آنها به لحاظ فعالیت‌های انسانی شامل صید مخرب و غیرمجاز، بهره‌برداری بیش از اندازه یا تخریب و آلودگی زیستگاه‌ها تحت فشار است، می‌توان به ماهیان خاویاری، حلوای سفید، شاه‌میگو، شبه شوریده‌دهان سیاه، زمین‌کن، راشکو، هامور معمولی،کوسه‌ماهیان، سپرماهیان، ماهی یال‌اسبی، گیتارماهی (سس‌ماهیان)، انواد دلفین‌ها مانند دلفین گوژپشت و بینی‌بطری، انواع نهنگ‌ها نظیر نهنگ گوژپشت و براید و همچنین گاو دریایی و خوک‌ماهی (پورپویز) اشاره کرد.
نگرانی از مدیریت پایدار منابع دریایی به دلیل رواج روش‌های مخرب صید
مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به این سوال که در سال‌های اخیر و با افزایش حجم صید و رواج روش‌های مخرب صیادی، چه آسیب‌هایی متوجه آبزیان پهنه‌های آبی جنوب کشور شده است، عنوان کرد: اثرات منفی صید غیرمجاز و استفاده از تجهیزات صیادی مخرب مانند ترال، تورهای منوفیلامنت و گوشگیر کف، به یک نگرانی عمده در روند مدیریت پایدار منابع دریایی تبدیل شده است، زیرا به‌کارگیری تجهیزات مخرب صیادی با صید ضمنی، دورریز بسیار بالا و صید تصادفی گونه‌های غیرهدف مانند ماهیان نابالغ و آبزیان ارزشمند از جمله کوسه‌ماهیان، لاک‌پشت‌های دریایی و پستانداران دریایی همراه است و همچنین به اجتماعات بسترزی و زیستگاه‌های مهم مانند آبسنگ‌های مرجانی و … آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری وارد می‌کند.
طالبی متین همچنین درباره برنامه‌های سازمان محیط‌زیست برای اصلاح روش‌های مخرب صید توضیح داد: سازمان حفاظت محیط‌زیست همواره در جلسات و مکاتبات متعدد با سازمان شیلات ایران بر بهره‌برداری پایدار از منابع دریایی، اجرای اصولی فعالیت‌های شیلاتی، ساماندهی شناورهای غیرمجاز و جلوگیری از فعالیت آنها و کاهش فشار صید بر جمعیت آبزیان از طریق جایگزینی فعالیت‌های صیادی با آبزی‌پروری مسئولانه و پایدار تاکید داشته است. همچنین در راستای پیگیری‌های فراکسیون محترم محیط‌زیست مجلس در ارتباط با توقف کامل صید مخرب ترال، حسب دستور اکید رئیس‌جمهور محترم، سازمان محیط‌زیست در راستای اجرای ممنوعیت کامل انواع ترال صنعتی، مکاتبات لازم را با ادارات کل استان‌های ساحلی جنوبی و سازمان شیلات ایران و همچنین دادستانی کل انجام داده و مراتب را به آنها ابلاغ کرده است.
وی در ادامه گفت: اخیرا سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیری‌هایی را برای رفع خلأهای قانونی موجود در قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آبزی و آیین‌نامه مربوطه و ممنوع کردن کلی استفاده از ابزارآلات مخرب مانند صید ترال و منوفیلامنت با برگزاری جلسات کارشناسی در سطح سازمان و از طریق فراکسیون محترم محیط‌زیست انجام داده است. همچنین انجام بازدیدهای میدانی و گشت و کنترل دریایی در آب‌های ساحلی منطقه جهت شناسایی متخلفان صید غیرمجاز و برخورد قانونی با آنها نیز توسط سازمان محیط‌زیست انجام می‌شود. با این وجود، سازمان شیلات نیز باید به تقویت زیرساخت‌های نظارتی و جایگزینی روش‌های مخرب صید با روش‌های سازگار با محیط‌زیست مانند صید لانگ لاین بپردازد.
آموزش جوامع محلی برای حفاظت از لاک‌پشت‌های دریایی جنوب کشور
طالبی متین با اشاره به ارائه آموزش به جوامع محلی برای ارتقای سطح حفاظت از لاک‌پشت‌های دریایی جنوب کشور توسط سازمان محیط‌زیست گفت: در ماه‌های اخیر برای حفاظت بیشتر از لاک‌پشت‌های دریایی و زیستگاه‌های تخم‌گذاری آنها، برنامه‌های آموزشی در سطح مدارس در سواحل جنوب کشور آغاز شده است و برخی دانش‌آموزان که محل زندگی آنها در نزدیکی زیستگاه‌های تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های دریایی قرار دارد، در دوره‌های آموزشی شرکت کرده‌اند. همچنین دوره‌های آموزشی مختلفی نیز برای جوامع صیادی جنوب کشور به منظور آگاهی از اهمیت لاک‌پشت‌های دریایی برگزار شده است.
وی افزود: در سمینارها و دوره‌های آموزشی دانشگاه‌ها نیز متخصصان به صورت علمی موضوعات مختلف پژوهشی در زمینه‌های مرتبط با گونه‌های دریایی در معرض انقراض از جمله لاک‌پشت‌های دریایی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند. در این زمینه، دبیرخانه حفاظت از لاک‌پشت‌های دریایی ایران که در شهرستان چابهار مستقر است، ضمن گردآوری و تجمیع اطلاعات سواحل جنوب کشور، همه‌ساله نسبت به برگزاری سمپوزیوم سالانه اقدام می‌کند که در سال جاری نیز برگزاری این رویداد در دستور کار دبیرخانه قرار گرفته است و به‌زودی انجام خواهد شد.
هرگونه خرید و فروش کوسه‌ماهی و اجزای آن ممنوع است
طالبی متین در پاسخ به این سوال که با توجه به اخبار منتشرشده در ماه‌های اخیر درباره صید غیرقانونی کوسه‌ماهیان و قاچاق انبوه باله کوسه در جنوب کشور، سازمان محیط‌زیست چه برنامه‌ای برای جلوگیری از این پدیده دارد، توضیح داد: کشف چندین محموله قاچاق کوسه‌ماهیان توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست و پیگیری‌های قضایی موضوع که آخرین محموله قاچاق کشف‌شده مربوط به اردیبهشت ۱۴۰۱ شامل ۸ هزار قطعه کوسه‌ماهی و بیش از این مقدار باله کوسه در سردخانه‌های چابهار است، از وضعیت نگران‌کننده این گونه‌های آبزی ارزشمند و در معرض خطر انقراض حکایت دارد.
مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: به دنبال این کشف‌ها، سازمان حفاظت محیط‌زیست در ماه‌های گذشته ضمن مکاتبات متعدد و پیگیری موضوع از سازمان شیلات ایران، مکاتباتی را نیز در سطح ادارات کل استانی محیط‌زیست با اتاق اصناف نسبت به اعلام ممنوعیت صید، عرضه و حمل‌ونقل کوسه‌ماهیان انجام داده است، به عبارت دیگر، از اتاق اصناف درخواست کرده‌ایم که به عرضه‌کنندگان ماهی اعلام کند هرگونه خرید و فروش کوسه‌ماهیان و اجزای آنها ممنوع است.
وی در ادامه تاکید کرد: سازمان محیط‌زیست همچنین برای ارتقای سطح حفاظتی کوسه‌ماهی‌ها، نسبت به افزایش تعرفه جرایم ضرر و زیان گونه‌های کوسه‌ماهیان و سفره‌ماهیان و به‌روزرسانی فهرست طبقه‌بندی حفاظتی گونه‌ها در سطح ملی و درج کوسه‌ماهیان و سفره‌ماهیان در این فهرست اقدام کرده است. همچنین تشدید نظارت بر واحدهای نگهداری و عرضه محصولات شیلاتی از قبیل سردخانه‌ها، واحدهای فرآوری و بسته‌بندی، واحدهای پودر ماهی و … نیز در دستور کار زیرمجموعه‌های استانی و شهرستانی سازمان محیط‌زیست قرار دارد.
صید میگو تنها به صورت سنتی و برای بازه زمانی ۳۰ تا ۴۵ روزه مجاز است
طالبی متین در پاسخ به این سوال که با توجه به پایان یافتن مهلت دوساله توقف صید ترال، آیا قرار است در آینده مجددا برای از سرگیری این روش مخرب صید مجوز داده شود یا خیر و نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست در این زمینه چیست؟ اظهار داشت: سازمان حفاظت محیط‌زیست ضمن اعلام مخرب بودن روش صید ترال و لزوم توقف آن، بر ممنوعیت فعالیت شناورهای صید صنعتی در داخل آب‌های ساحلی (حد فاصل ۱۲ مایلی از ساحل به عنوان دریای سرزمینی) تاکید دارد. ما براساس دستورات رئیس‌جمهور محترم و نظر ریاست محترم سازمان، به دنبال توقف کامل صید مخرب ترال هستیم.
وی در پایان تصریح کرد: با توجه به ممنوعیت صید ترال، سازمان محیط‌زیست تنها به منظور کاهش تبعات اجتماعی ناشی از بیکاری جوامع محلی، با صید میگو فقط به صورت سنتی و آن هم در بازه زمانی ۳۰ تا ۴۵ روز در هر سال، از اواسط تابستان تا اواسط پاییز، مشروط به انجام ارزیابی ذخایر توسط موسسه تحقیقات علوم شیلاتی و نظارت بر فعالیت صیادی توسط سازمان شیلات ایران موافقت کرده است.